Kahramanlar ve Diğer Anlatılar-1 (Yunan Mitolojisi - 05)

Peleus - Thetis

Peleus Yeraltı’nın üç yargıcından biri olan Aeacus’un oğludur. Ölümlü olmasına rağmen tanrıça Thetis ile evlenir. Akhilleus oğullarıdır. Düğünlerine Olimposlu’lar da katılır ve yeni evli çifte bir çok hediye verirler. Davet edilmemesine misilleme olarak Eris daha sonra Truva Savaşı'na da sebebiyet verecek «Anlaşmazlık Elması»’nı yaratır.

Thetis, Tetys’in torunudur. 50 Nereid’den biridir. Zeus’la da eş olmasına rağmen Prometheus’un kehaneti yüzünden bir ölümlü olan Peleus ile evlendirilmek istenmiştir. Thetis bunu reddeder. Thetis bir su perisi olduğundan şekil değiştirme yateneğine sahiptir. Peleus onu uyurken yakalar ve şekil değiştirmesini engelleyecek kadar sıkıca sarar. Bunu başardığı için Thetis onunla evlenmeye razı olur.

Thetis ile Peleus'un Evliliği, Gillis van Valckenborch

 

Akhilleus

Truva prensi Hektor’u öldürmesiyle ünlüdür. İlyada’da geçmese de diğer anlatılara göre Paris tarafından aşil tendonundan vurularak öldürülmüştür. Öldüğünde Elysium’a gitmiştir. Annesi, Akhilles’un geleceği için kehanette bulunur. Huzurlu bir uzun ömür sürecektir ama kimse onu bilmeyecektir ya da büyük bir kahraman olarak şöhrete kavuşacak ve genç yaşta ölecektir. Akhilleus elbette ikincisini seçer. Odisseus yeraltında Akhilleus’la karşılaştığında onun artık aynı fikirde olmadığını görecektir. En kötü efendie köle olmayı, ölülerin kralı olmaya tercih edeceğini söyler.

Thetis Akhilleus'u Styx Nehri'ne batırıyor, Peter Paul Rubens

 

Aşil Tendonu

Akhilleus bir demi-god olarak aslında ölümsüz değildir. Ancak onun adından gelen aşil tendonu dışında yaralanmazdır. Thetis çocuklarının ölümsüz olması konusunda takıntılıdır. Doğan tüm çocuklarını Styx’e sokarak ölümsüz yapmaya çalışır ama Akhilleus’a kadar bütün çocukları telef olur. Bir tek nehre sokarken tuttuğu sol ayak bileği hariç, Akhilleus yaralanmazlık kazanır.

Alternatif anlatıya göre Thetis oğlunu ambrosia ile yağlar ve ölümlülüğünü yoketmek için ateşte yakar. Bu esnada Peleus gelir ve oğlunu kurtarmak isteryerek müdahele eder. Akhilleus’un ayak bileği hariç her yeri yanar ve yaralanmaz olur. 

Peleus Akhilleus'u Chiron'a teslim ediyor,

 

Akhilleus ve Chiron

Peleus oğlunu eğitim için daha kendisinin de hocası olan Kentaur Chiron’a emanet eder. Chiron tüm kentaurlar arasında en bilge ve en adaletli olarak bilinir. Aeneas, Ajax, Dionysus, Herakles, Jason, Odisseus, Patraklos, Perseus ve Theseus da Chiron’un öğrencileri olmuştur.

Chrion'un bazı tasvirlerde diğer kentaurlardan farklı  olarak ön ayakları insan ayağı şeklindedir.

 

Akhilleus'un Saklanması

Thetis (bazı versiyonlarda Peleus) oğlunu savaşa gitmesini engellemek için İskiri (Skyros) Adası’na saklar. Akhilleus kralın kızlarından biri gibi giyinip adını değiştirir ve orada yaşamaya başlar. Odisseus bu esnada kahin Calchas’tan Akhilleus katılmadığı savaşın kazanılmayacağını öğrenir. Odisseus İskiri’ye bir satıcı gibi gelir ve kadın kıyafetleri satar ancak içlerine bir mızrak ve kalkan da gizler. Bütün kadınlar elbiselere bakarken, Akhilleus hemen silahları inceler ve kendini ele verir.

Akhilleus'un Odysseus tarafından bulunması, Jan de Bray

Akhilleus'un en önemli rolü Truva Savaşı'ndadır. Truva Savaşı'na ileri de ayrıca bakacağız.

Ajax (Büyük)

Büyük Ajax Akhilleus’un kuzenidir. O da diğer bir çok kahraman gibi Chiron tarafından eğitilmiştir.
Hem çok güçlüdür, hem de savaş zekası olarak üstündür. Tüm Truva Savaş'ı boyunca kahramanlar arasında tanrılardan en az yardım görmüş olmasına rağmen hiç yara almaz. Truva Savaşı’nda Hector ile iki kere karşılaşır. İkisinde de tam olarak yenişemezler.
 

Ajax, Akhilleus'un cesedini Paris tarafından öldürüldüğünde kampa taşır. Akhilleus’un cenaze töreninden sonra savaştaki kahramanlıklarını öne sürerek onun tanrı Hephaestus tarafından dövülmüş kalkanında hak talep eder ancak Odysseus bir şekilde jüriyi etkiler ve kalkana sahip olur. Ajax bunu gururuna yediremez ve intihar eder. 

Perseus, Medusa, Andromeda

Perseus, Heracles’e kadar kahramanların en büyüğü kabul edilir. Zeus ile ölümlü Danae’nın oğludur. Heracles’in hem dedesi hem de yarı-kardeşidir. Argos Kralı, oğlu olmayınca Delphi Kahini’ne danışır. Kahin ona kızı Danae’nin oğlu tarafından öldürüleceğini söyler. Bunun üzerine kral Danae’yi bronz bir odada hapseder. Zeus bu odaya altın yağmuru şeklinde girer ve Danae’yi hamile bırakır. Kral tanrılardan korktuğu için kızını ve Zeus’un oğlunu öldürmeye cesaret edemez. Onları ahşap bir tabutta denize atar.

Bir ada açıklarında, bir balıkçı tabutu bulur ve onları kurtarır. Perseus’u yetişkinliğe kadar büyütür. Adanın kralı Perseus’tan Gorgon Medusa’nın kafasını getirmesini ister. Medusa’yı Gorgon’a çeviren Athena, Perseus’a Hesperidesler’i (bir çeşit nymph) bulmasını salık verir. Onlardan Medusa’yı öldürmek için gerekli silahları alacaktır. Fakat Perseus Hesperidesler’in yerini bilmez. Bunu aynı zaman da Gorgonların kızkardeşi de olan Graeae’ye (Gri Kızkardeşler) sorar. Gri Kızkardeşler’in tek gözü ve tek dişi vardır. Aralarında gözü değiştirirlerken Perseus gözü ele geçirir ve onları tehdit ederek Hesperidesler’in yerini öğrenir. Hesperidesler ona bir sırt çantası verir.

Ayrıca Zeus adamant (çok sert efsanevi bir taş) bir kılıç ve görünmez olabilmesi için Hades’in karanlıklar miğferini verir. Athena ona cilali bir kalkan, Hermes de kanatlı bir sandalet verir. Medusa’nın mağarasında onun kafasını uyurken keser. Medusa’nın boynundan Poseidon’dan olan çocukları Pegasus ve Chrysaor çıkar. Diğer Gorgonlar Perseus’a saldırmak isterler ama miğfer sayesinde görünmez olur ve kaçar.

Perseus, Antonio Canova, Vatikan Müzesi

Geri dönüş yolunda Etiyopya’da durur. Etiyopya’nın kraliçesi, Andromeda’nın Nereidler (Poseidon’un yaveri deniz nymphleri) kadar güzel olduğunu iddia eder. Bu Poseidon’u kızdırır ve Cetus adında bir deniz canavarını şehre gönderir. Şehrin kahini, Andromeda Cetus’a kurban edilmediği sürece bu beladan kurtuluş olmadığını söyler. Anrdomeda’yı deniz kenarında çıplak bir şekilde kayalara bağlarlar. Perseus canavarı Medusa'nın kafası ile öldürür ve Andromeda’yı kurtarır karşılığında Andromeda le evlenme talebinde bulunur ve talebi kabul edilir. Perseus, Medusa’nın kafasını Athena’ya teslim eder. O da bunu kendi kalkanına monte eder. Pegasus’u kullanan aslında Perseus değil başka bir kahramandır ama zamanla bu durum Perseus’a da mal edilmiştir.

Perseus Andromeda'yı Kurtarıyor, Piero Di Cosmio, 1510

Theseus

Atina Kralı Aegeus ve Aethra evlilerdir. Aegeus çocuk istemektedir. Bir gece Athena, Aethra’nın rüyasına girer. Bu rüya üzerine bir seyehata çıkar ve Poseidon ile ilişkiye girer. Aethra hamile kalır ancak çocuğun iki babası vardır, biri ölümlü, biri ölümsüz... Aegeus gelir ve sandaletleriyle, kılıcını bir kayanın altına gömer. Doğacak olan oğlan gerçekten kahraman ise bu kayayı kaldıracak ve Atina’nın gerçek varisi olduğunu iddia edecektir. Theseus büyür ve kayayı kaldırır. Annesi ona gerçek hikayeyi anlatır. Theseus Atina’ya yola çıkar.

Theseus yolda altı farklı yerde altı farklı haydut ile mücadele eder ve hepsini teker teker öldürür. Theseus Atina’ya geldiğinde kimliğini açık etmez. Kralın karısı ancak onu tanır ve kendi oğlu yerine Theseus’un kral olacağından çekindiği için bir tezgah kurar. Ondan Marathon Boğası’nı yakalamasını ister. Theseus boğayı yakalayıp geri döner. O zamanki kral, yani babası kılıçtan ve sandaletlerden oğlu olduğunu anlar.


Theseus ve Minotaur

Zeus ve Europa’nın oğlu, Minos Girit’te krallığa geldikten sonra Poseidon’dan bir destek işareti ister. Poseidon da ona beyaz bir boğa gönderir. Tanrı’ya olan saygısından boğayı kurban etmesi gerekir ancak çok güzel olduğundan vaz geçer. Poseidon bunu cezalandırmak için Minos’un karısını boğaya aşık eder. Kadın usta Daedalus’a ahşap bir boğa yaptırır ve içine girer. Boğa ile çiftleşir. Bu birleşmeden canavar Minotaur doğar. Minotaur büyüdükçe kontrol etmesi daha da zorlaşır. Minos, onu hapsetmek için Daedalus’a Labirent’i yaptırır. Daedalus’a oğlu Icarus da yardım eder. 

Kral Minos’un oğullarından en büyüğü Panathenaic Oyunları’na (Olimpiyat Oyunları’nın ilk şekli) katılmak için Atina’ya gider. Yarışmalarda çok başarılı olur. Onu kıskanan bazıları onu öldürür. Bunun üzerine Kral Minos filosunu savaş için Atina’ya gönderir ve savaşta Atina’yı yener. Minos, her dokuz yılda bir, 7 erkek, 7 kızçocuğunun Minotaur’a yoketmesi için Girit’e teslim edilmesini şart koşar. Theseus erkek çocuklardan biri gibi siyah bir yelkenle gelir ve Minotaur’u öldürür.

Theseus ve Minotaur, Edward Burne Jones

Babasına eğer başarılıysa beyaz yelkenle geleceğini söylemiştir ama bunu dönerken unutur ve gene siyah yelkenle gelir. Babası Kral Aegeus, oğlunun öldüğünü sanır kahrından intihar eder ve cesedi denize düşer. Bu sebepten bu denizin adı Ege Denizi’dir.

Bellerophon

Bellerophon Kimera’yı öldürmesiyle ve Pegasus'u ele geçirmesiyle meşhur bir kahramandır. Kimera ateş üfleyen hibrit bir Likya’lı canavardır. Genellikle aslan kafalı ve gövdeli, sırtından keçi kafası, kuyruğundan da yılan kafası çıkan bir yaratıktır. Typhon ve Echidna’nın çocuğu, Cerberus ve Hydra’nın kardeşidir. Antalya Olimpos yakınlarındaki Yanartaş bu mitin kaynağı olarak kabul edilir.

Yanartaş, Olimpos, Antalya

Pegasus’la birlikte Kimera’ya saldıran Bellerophon başlarda pek başarılı olamaz. Daha sonra mızrağına bir kurşun blok saplar ve Kimera’ya saldırır. Kimera’nın ağzına doğru hücum ettiğinde kurşun erir ve Kimera’nın nefes borusunu tıkar.

Kimera

Pegausu’u Olimpos’a ulaşmak için kullanmaya kalkar ve bu durum tanrıların hoşuna gitmez. Zeus bu hubris suçuna karşı çok sinirlenir ve Pegasus’a bir at sineği gönderir. Sinek Pegasus’u ısırınca sırtından Bellerophon’u atar ve Bellerophon yeryüzüne düşer. Düşerken de dikenli çalılar onu kör eder. Hayatının geri kalanını sefalet içinde geçirir. 

Bellerophon ve Pegasus

Pegasus

Pegaus, Poseidon ile Medusa’nın oğludur ve Perseus Medusa’nın kafasını kestikten sonra kardeşiyle beraber doğmuştur. Genellikle kanatlı, beyaz bir at olarak tasvir edilir. Bellerophon’un düşüşünden sonra Zeus onu istediklerine yardım için kullanır. Daha sonra Perseus’a ve son olarak da Zeus’a hizmet eder. Zeus hizmetlerini onurlandırmak için, onu takımyıldızına çevirir.

Jason ve Argonautlar

Argonautlar bir grup kahraman savaşçıdır ve isimleri Argus tarafından yapılmış Argo gemisinden gelir. Jason da Argonautlar'ın lideridir. Jason’un karısı çok bilinen bir tragedyaya ismini verecek olan Medea’dır. Anne tarafından Hermes’in torunudur. Jason ve Argonautlar’ın maceraları Apollonius Rhodius’un MÖ 3YY.’da yazılmış Argonautica epik şiirinde anlatılır.

Argo, Konstantinos Volanakis

Jason’un babası Iolcus Kralı Aeson’un üvey kardeşi Pelias, bir kan davası sonucu Aeson’un tüm neslini yok eder ancak Jason’un annesi onu bir şekilde Chiron’a göndermeyi başarır. Pelias zaten zulümle elde etmiş olduğu iktidarının bu çocuk tarafından ele geçirilebileceğinden korkar ve bir kahine danışır. Kahin ona tek sandalet giyene dikkat etmesini söyler. Yıllar sonra Pelias Poseidon onuruna oyunlar düzenler. Jason bu sırada Iolcus’a gelmektedir ama yolda yaşlı bir kadın kılığına girmiş Hera’ya bir ırmağı geçmesinde yardım eder. Bu sırada sandaletinin tekini kaybeder. Şehre geldiğinde Pelias ona tahtı vermek için bir şart koşar. Jason da bu şartı kabul eder.


Altın Post

Pelias'ın şartı Altın Post'un ele geçirilmesidir.

Altın Post’ın zenginliği, otoriteyi ve krallığı temsil ettiği düşünülür. Phrixus ve Helle, Boeotya Kralı Athamas'ın çocuklarıdır. Karısı Tanrıça Nephele’ye olan aşkı biter ve Ino ile evlenir. Nephele buna çok öfkelenir ve şehre kıtlık musallat eder. Kral bu beladan nasıl kurtulacağını sordurmak için danışmanlarını Delphi'ye gönderir. Kraliçe danışmanlara rüşvet vererek çocukların kurban edilmesi yanıtını krala vermelerini sağlar. Kral Athamas tereddüte düşer fakat nihayetinde çocuklarını kurban etmek üzere yakınlardaki dağa götürür.

Nephele, tanrılardan çocuklarını korumak için altın postlu bir koç yollamalarını ister. Koç onları almaya gelir ve sırtına alarak Küçük Asya'ya (Anadolu) doğru uçmaya başlar. Ne yazık ki Çanakkale Boğazı'nın üzerine geldiklerinde küçük kız Helle aşağıya düşer. Antik Yunanistan'da Çanakkale Boğazı'nın Hellespont olarak adlandırılmasının sebebi budur. Phrixus yoluna devam eder, koç onu güvenli Colchis (bugünkü GÜrcistan) diyarında bırakır. Phrixus koçu Poseidon’a geri verir ve Poseidon da onu bir takımyıldızına (Aries Burcu) çevirir.

Atalanta, Heracles, Peleus ve Orpheus gib savaşçılardan oluşan Argonautlar adı verilen bir grupla Jason Altın Post’un peşine düşer. İlk olarak Lemnos (Limni) Adası’na uğrarlar.


Aphrodite ve Lemnos'lu Kadınlar

Lemnos’lu kadınlar Aphrodite için kurban vermekten vazgeçerler. Bunun üzerine Aphrodite onları lanetler. Bu lanet kocalarının onlarla ilişkiye giremeyecek kadar kötü kokmalarını sağlar. Kocaları Trakya’lı köle kızlarla ilişkiye girmeye başlarlar. Jason ve Argonautlar Lemnos’a geldiğinde Aphrodite’in izniyle Lemnos’lu kadınla ilişkiye girerler ve ada tekrar nüfuslanır. Lemnos’lu kadınlar bir daha Aphrodite’i kızdırmazlar.


Jason ve Argonautlar'ın Colchis'e Varışı 

Jason Altın Post’un bulunduğu Colchis’e (günümüz Gürcistan) varır ve Altın Post’ta hak iddia eder. Colchis kralı Aeetes eğer üç görevi yerine getirirse ona Altın Post’u vereceğini söyler. Bu olay üzerine Jason çok büyük bir depresyona girer. Umudunu yitirir.

Hera, Aphrodite’ye Eros’u devreye sokmasını söyler ve Eros Aeetes’in kızı Medea’yı Jason’a aşık eder. Medea bir büyücüdür ve Jason’a görevlerinde yardım eder. Karşılığında Jason onu yanında götürecektir ve onunla evlenecektir.

Jason'un görevleri:

1. Ateş püskürten öküzlere boyun eğdirip, başlarına boyunduruk geçirerek ve büyük bir tarlayı sürmek,

2. Ejderhayı öldürmek ve onun dişlerini toprağa ekmek,

3.Bu dişlerden çıkacak savaşçıları yenmek.

Jason Medea’nın yardımıyla kralın şartlarını yerine getirir ancak kral kızının yardım ettiğini anlar ve postu vermez. Medea bu sefer de postun bekçisi ejderhayı uyutur ve böylelikle postu ele geçirip kaçarlar. 

Babasının dikkatini dağıtmak için de erkek kardeşini öldürür. Bir versiyona göre kardeşinin parçalarını bir adada farklı yerlere dağıtır. Babası böylelikle nizami bir cenaze töreni yapmak için durup parçaları toplamak zorunda kalacaktır.

Circe, J. W. Waterhouse

Jason ve Argonautlar'ın Geri Dönüş Yolculuğu

Geri dönüş yolunca Medea, geminin dümencisi Euphemus’a Jason’un bir gün Kirene (Cyrene) kentinin hükümdarı olacağı kehanetinde bulunur. Bu daha sonra gerçekleşecektir. Bu arada Zeus Medea’nın öz kardeşini katletmesine kızar ve gemiyi rotasından çıkarır. Bunun üzerine Aeaea adasındaki nemf (nymph) Kirke’den (Circe) Medea’yı arındırması için yardım almaya karar verirler. (Aeaea mitolojik bir adadır. Nerede olduğu bilinmemektedir.) Kirke onları kutsar ve yollarına devam ederler.

Kirke

Aeaea Adası’nda yaşayan Kirke Helios’un kızı olan bir nemfdür. İksir ve aktarlık konusunda uzman bir büyücüdür. Asasıyla istediklerini hayvana çevirebilir. Sevgililerini hayvana çevirip yanında tuttuğu da anlatılmıştır. En bilinen anlatısı Odysseus ile olanıdır. Cinsel olarak özgür bir büyücü olarak hem arzu hem de korku duyulan bir karakter olmuştur.


Sirenler

Dönüş yolunda Argonautlar Sirenum Scopuli adaındaki kayalık adaların yanından geçmek durumunda kalırlar. Bu adalarda çokk tehlikeli Sirenler yaşar. Genelde kuş vücutlu kadın kafalı gibi anlatılır. Daha sonra bu tasvir denizkızına dönüşür. Sirenler’in müzikleri ve sesleri mo kadar etkileyicidir ki denizciler gemilerini kayalıklara sürerek parçalarlar ve telef olurlar. Bunu bilen Chiron, bu yolculuk için Orpheus’u yanına alması için Jason’u uyarmıştır.

Ulysses ve Sirenler, J. W. Waterhouse

Orpheus Sirenler’in sesini duyduğunda daha güzel sesi olan lirini çalarak sesi bastırır ve o bölgeden sağ salim geçer. Odysseia’da, Odysseus sirenlerin nasıl bir müzik yaptıklarını çok merak eder. Kirke’nin verdiği akılla bir plan yapar. Tüm adamlarının kulaklarını balmumu ile tıkar ve kendini gemi direğine sıkı sıkıya bağlatır. Ne olursa olsun kendisini çözmemelerini emreder. Sirenlerin sesini duyunca adamlarına kendini çözmesini emretse de, çözmezler ve o bölgeden geçerler.


Talos

Talos demirci tanrı Hepheastus tarafından yapılmış ve Europa’ya hediye edilmiş bronz dev bir otomattır. Görevi Girit’teki Europa’yı korumaktır. Günde üç kere tüm Girit’in etrafını devriye dolaşır. Talos’un boynundan ayak bileklerine kadar inen sadece bir damar hattı vardır ve bu sadece tek perçinle tıkanmıştır. Argonautlar adaya yaklaştığında Talos büyük kayalar atarak onları kıyıdan uzak tutar. Medea uzaktan Talos’u hipnotize eder ve perçini sökerek ichor’un (yani tanrısal, ether gibi olan kan) akmasını sağlar ve Talos ölür.

Jason ve Argonauts (1963) filmindeki Talos

Jason'un Iolcus'a Dönüşü

Jason döndüğünde babasını (Aeson) çok yaşlanmış ve hasta bir şekilde bulur. Medea’dan bir iksir hazırlamasını ister. Kendi yaşamından alıp babasına vermeye hazırdır. Medea bunu yapar ama Jason’dan ömür almaz. Aeson iyileşir. Pelias’ın kızları da aynı şeyi babaları için isterler. Ancak Medea bunu ancak babasını parçalara ayırıp özel iksirlerle kaynatırsa yapabileceğini söyler. Bir koçu aynı şekilde bir kuzuya çevirir. Pelias’ın kızları babaları isteyerek parçalara ayırır ama Medea özel iksirler karıştırmaz ve Pelias ölür. Bu cinayetin sonucunda Iolcus’dan kovulurlar.


Corinth'e Varış

Corinth’e geldiklerinde politik bağlar kurmak adına Jason kralın kızıyla nişanlanır. Medea Jason’a evliklerini ve ona yardım ettiği bütün yardımları hatırlatınca, Jason aslında bu yardımların ondan değil Aphrodite’den geldiğini söyler. Medea intikam almaya kararlıdır. Gelin’e büyülü bir elbise hediye eder. Gelin bu elbiseyi giyer giymez yanarak can verir. Onu kurtarmaya çalışan kral babası da yanarak can verir.

Medea yaptıkları sonucu çocuklarına çok büyük kötülükler yapılabileceğinden korkarak ikisini öldürür. Thessalus kaçar. Dedesi Helios ona ejderhaların çektiği bir at arabası gönderir ve Atina’ya uçarak kaçar. Bu tanrıların hala onun yanında olduğunun göstergesidir. Daha sonra Jason ve Peleus Iolctus’un tahtını ele geçirirler. Thessalus kral olur.

Medea çocukları öldürmek üzereyken, Eugene F. V. Delacroix

Medea’ya karşı sözünü tutmadığı için Jason Hera’nın desteğini de kaybeder. Yalnız ve mutsuz bir şekidel yaşar. Bir gece artık çürümüş olan Argo’da uyurken geminin parçaları üzrine düşer ve ölür. 

Herodot’a göre Medea’nın Atina’dan İran’a gider ve adı Medes’e dönüşür. (Medler, Persler öncesi İran devletidir.)