Kahramanlar ve Diğer Anlatılar-2 (Yunan Mitolojisi - 06)

Heracles

Zeus ile Miken Kralı’nın kızı Alcmene’nin oğludur. Alcmene de zaten Zeus’un oğlu olan Perseus’un torunudur. Roma Mitolojisi’ndeki karşılığı  Herkül’dür. Bazı Roma sezarları Herkül unvanını kullanırlar.

Herkül olarak Commodus, Capitoline Museum, Roma

Theogonia’da da, Zincire Vurulmuş Prometheus’ta da Heracles, Prometheus’u, Zeus’un verdiği cezadan kurtaran olarak anlatılır.

Zeus Alcmene’ye kocası kılığında yaklaşmıştır. Aynı gece Alcmene gerçek kocasıyla da ilişkiye girmiştir ve iki farklı babadan iki farklı çocuğa hamile kalmıştır. Zeus’un Perseus’un soyundan gelen oğlunun kral olacağı sözü vardır. Hera da Zeus’un bu sadakatsizliğine karşı çocukların doğumuna müdahele eder. Doğum tanrıçası Ilithyia’ya emrederek kardeşinin doğmasını sağlar ve Heracles’in doğmasını da tamamen engeller ama Alcmene’nin yardımcısı çocuğun doğmuş olduğu yalanını ortaya atarak Ilithyia’nın büyüsümü bozmasını sağlar ve Heracles sonunda doğar.

Samanyolu'nun Meydana Gelişi, Jacopo Tintoretto

Zeus, oğlunu çok sevmektedir. Karısı Hera uyurken, onun Hera’nın sütünü emmesini sağlar. Böylelikle tanrılar kadar güçlü olabilecektir. Hera uyanır ve bilmediği bir çocuğun onun emdiğini görünce, çocuğu fırlatır ve sütleri etrafa saçılarak Samanyolu’nu (Milky Way) oluşturur.

Alternatif anlatıya göre Alcmene’nin yarı kızkardeşi, kahramanların koruyucusu Athena bebeği Hera’ya getirir. Hera çocuğun Heracles olduğunu bilmeden onu emzirir. Bebek Hera’yı o kadar güçlü emer ki, Hera’nın canı çok yanar ve çocuğu hızlıca çekip fırlatır ve bu sayede Samanyolu meydana gelir.

Bebek Heracles, Capitoline Museum, Roma

Ancak Heracles’in çok güçlü bir çocuk olmasından çekinen Hera, daha o 8 aylıkken, onu öldürmek için iki yılan gönderir ancak Heracles yılanları boğarak kolaylıkla öldürür. Daha sonraları ölü yılanlarla oyuncak gibi oynar.

Daha sonra Heracles evlenir ancak Hera ona bir cinnet musallat eder ve Heracles karısıyla çocuklarını öldürür. Cinneti sona erince, Delphi Kahin’ine gider. Kahin ona 10 yıl boyunca Kral Eurystheus emrinde kalması ve ne görev verirse yapması gerektiğini söyler. Kral aslında onun baş düşmanıdır, onun yerine kral olmuştur. Zaten Delphi Kahini de Hera’nın etkisinde kararını vermiştir.

Heracles, Hera'nın Zaferi

Heracles (Hera+kleos) Hera’nın zaferi anlamına gelir. Bu ismin çıkış sebebi için iki farklı anlatı vardır.

Heracles’in asıl adı Alcides’tir. Hera’nın gönderdiği iki yılanı öldürdüğünü görenler onun çok büyük bir kahraman olacağını anlar. Hera’nın onun doğumunu engellemeye çalışması ve daha sonra da peşini bırakmamasına rağmen Heracles yaşar ve güçlü bir kahraman olur. Hera’ya karşı zafer kazanmış olur.

Diğer yandan Heracles kendi ailesini katleder ve büyük bir cezaya çarptırılır. Bu da Hera’nın ona karşı zaferidir.

Heracles'in Seçimi

Sofist Prodicus (MÖ ~400) Heracles’le ilgili alegorik bir hikaye anlatır. Ahlaksızlık ve Erdem olarak iki figür ona gözükür ve rahat bir hayat ile acılar içinde ama şanlı bir hayat arasında seçim yapmasını ister. Heracles Erdem’i seçer. Bu daha sonra işleyeceği suçların bir meşrulaştırması olarak görülmüştür.

Heracles'in Seçimi, Annibale Carracci

Heracles'in Görevleri

Eurystheus ona 10 tane göre verir. Daha sonra hile ile bu görevlere 2 tane daha ekler. Bunların sadece üç tanesini burada kısaca açıkladık.

• Nemea Aslanı’nı öldürmek: Aslanın derisi parçalanmazdır. Ancak kendi pençesi derisini delebilir. Herakles aslanı sıkarak öldürür ve tırnaklaıryla postunu yüzerek üstüne giyer.
• Hydra’yı öldürmek: Hydra 9 kafalıdır. Kafalarından biri kesildiğinde yerine iki kafa çıkar. Herkül kestiği kafaları ateşle dağlar.
• Kyreheia Geyiği’ni yakalamak 
• Ermanthos Dağı’ndaki yaban domuzunun canlı getirilmesi
• Augias’ın ahırlarının temizlenmesi
• Stymhalos Kuşları’nı kaçırmak
• Girit Boğa’sının canlı getirilmesi
• Diomedes’in azgın atlarının ehlileştirilip, getirilmesi
• Amazon kraliçesi Hippolyta’nın sihirli kemerinin getirilmesi
• Geryoneus’un sürüleri çalmak
• Hesperidler’in altın elmalarını getirmek
• Cerberus’un Ölüler Ülkesi’nden çıkarılması: Hades, 3 başlı köpek Cerberus’u hiç silah kullanmaması şartıyla yakalamasına izin verir.
  

Heracles Nemea Aslanı'nı boğarak öldürürken, Pieter Paul Rubens

Heracles'in Ölümü

Heracles’in ölümü Sofokles’in Trakhisli Kadınlar Tragedyası’nda ve Ovidius’ın Dönüşümleri’nde anlatılır. Herkül Deianeria ile evlenir ve yola çıkarlar. Yolda kentaur Neossos’la karşılaşırlar. Nehri geçmek için Neossos’un yardımına ihtiyaçları vardır. Neossos, Deianeira’yı karşıya geçirirken ona sahip olmaya çalışır, bunun üzerine Herakles onu Hidra’nın kanıyla zehirli bir okla vurur. At adam öç almak için ölmek üzere, kanıyla ıslanmış gömleğini Deianeira’ya verir. Eğer günün birinde Heracles’in ona aşkı ortadan kalkacak gibi olursa, bu gömleği ona giydirdiğinde Heracles ona yeniden aşık olacağını söyler.

Deianeira bir gün kıskançlığa kapılıp gömleği kocasına verir. Herakles gömleği giyer giymez yanmaya başlar. O ana kadar bir çok acıya katlanmasına rağmen bu acıya katlanamaz, bir odun ateşine atlar. Ölümlü tarafı tamamen yanar ve sadece ölümsüz kısmı kalır ve Olimpos’a yükselir. Bunu duyan Deianeira acısından kendini asarak öldürür.

Herkül'ün Ölümü, Francisco de Zurbaran

 Atalanta

Atalanta, Artemis’e bakirelik yemini etmiş bir avcıdır. Hiç bir zaman evlenmek istemez. Atalanta’yı babası bebekken terk etmiştir. Daha sonra avcılar tarafından büyütülür. Çok iyi silah kullanmayı ve dövüşmeyi öğrenir. Kendisine tecavüze kalkan iki kentauru öldürür. 

Bir yıl Artemis’e kurban gönderilmeyince, tanrıça kızar ve ceza olarak Calydonian Yaban Domuzu’nu gönderir. Domuzu öldürmek için bir çok kahramanın katıldığı bir av düzenlenir. Atalanta bu ava katılan tek kadındır. Atalanta, yaban domuzuna ilk yara veren olur.

Meleager ve Atalanta, Giulio Romano

Domuz öldürüldükten sonra babasıyla tekrar karşılaşır. Babası onun evlenmesini ister ama o karşı çıkar. Sadece onu koşu yarışında geçebilecek birisiyle evleneceğini söyler ama eğer aday yenilirse onu öldürecektir. Bir çok genç bu yolda ölür ta ki Poseidon’ın torunu Hippomenes yarışı kazanana kadar.

Ancak Hippomenes hile yapmıştır. Aphrodite’den yardım istemiştir. O da Hippomenes’e üç altın elma verir. Hippomenes elmaları yarışta Atalanta’nın dikkatini dağıtmak için kullanır ve yarışı kazanır.

Atalanta ve Hippomenes'in Yarışı, Nicolas Colombel

Hippomenes yarıştan sonra Aphrodite’ye teşekkür etmeyi unutur. Aphrodite Zeus’un tapınağında onların içine cinsel arzu düşürür. Bu saygısızlıklarından dolayı ceza olarak aslana dönüştürülürler. O zamanlarda aslanların birbirleriyle değil sadece leoparlarla çiftleşebildiklerine de inanılırmış. Böylelikle birbirleriyle ilişkiye giremezler.

Atalanta ayrıca Argonaut Takımı’na da katılır. İtalyan Bergamo takımı Atalanta’nın adı bu kadın kahramandan gelir.


Cadmus

Cadmus Thebes’in kurucusu ve ilk kralıdır. Fenikeli Agenor’un oğlu ve Europa’nın kardeşidir. Tanrıça Harmonia’dan kızları Semele doğacaktır. Daha sonra Semele ile Zeus’un ilişkisinden Dionysos dünyaya gelecektir. Yunanlıların en önemli kahramanlarından biridir.

Cadmus Thebes şehrini kurduğunda, yanındaki iki askeri bir su ejderhası tarafından öldürülür. Cadmus bu ejderhayı öldürür ve Athena’nın talimatı üzerine toprağa gömer. Topraktan çok dehşet askerler fırlar. Cadmus aralarına taş atarak birbirleriyle savaşmasını sağlar ta ki sadece 5 tanesi sağ kalana kadar. Ancak bu ejderha Ares’in kutsalıdır ve Cadmus’u 8 yıl kendisine hizmet etme cezasına çarptırır. Bu dönemin sonlarına doğru Harmonia ile evlenir ve Thebes’te bir hükümdarlık kurarlar. Düğünlerine bütün tanrılar katılır. Düğün hediyesi olarak Harmonia bir gerdanlık alır. Bu gerdanlık daha sonra onlara hep kötü talih getirecektir.

Harmonia ve yılana dönüşmüş Cadmus, Evelyn de Morgan

Harmonia ve Lanetli Gerdanlık

Harmonia «güzel oranın» tanrıçasıdır. Karşıtı Eris’tir. Roman karşılıkları Concordia ve Discordia’dır. Bazı kaynaklara göre Aphrodite ve Ares’in kızı, bazı kaynaklara göre Electra ve Zeus’un kızıdır. Cadmus ve Harmonia’nın hükümdarlıkları iyi gitmez. Şehirde kargaşa vardır. Tahtı bırakırlar. Bütün bu olanlar gerdanlık yüzündendir ama Cadmus ejderhayı öldürdüğü için de çok huzursuzdur. Tanrılardan kendisini yılana çevirmelerini ister ve isteği yerine getirilerek yılana dönüşmeye başlar. Bunu gören Harmonia da aynı kaderi ister ve onun isteği de gerçekleşir.


Kratos

Kratos da bir tanrıdır. Thegonia’ya göre kardeşleriyle birlikte Zeus’a titanlara karşı olan savaşta yardım etmiştir. Kardeşleri Nike (zafer, Roma’da Victoria), Bia (güç) ve Zelus (gayret)’tur. Kratos acımasız ve aşırı gaddardır.

Aeschyslus’un Zincire Vurulmuş Prometheus Tragedyası’nda Kratos ve kızkardeşi Bia, demirci Hephaestus’un Prometheus’a insaflı davranmasını engellerler ve onun ateşi çalma suçuna karşı kayaya zincirlenmesini sağlarlar. Kratos işkencenin sürekli daha da şiddetlenmesini ister.


Io ve Boğaziçi

Io Argos Kenti’nde bir Tanrıça Hera rahibesidir. Zeus Io’yu çok beğenir ve onu Hera’dan saklamak için bir ineğe çevirir. Fakat Hera bunu farkeder ve ineği hediye olarak ister. Zeus Io’yu, Hera’ya hediye olarak vermek zorunda kalır. Hera 100 gözlü bir devi Io’nun başına nöbetçi olarak koyar ki Zeus ona yaklaşamasın. Zeus devin dikkatini dağıtmak için Hermes’i görevlendirir. Hermes sonunda devi öldürür. Zeus, Io’yu serbest bırakır. Hera, intikam almak için Io’ya sürekli sokan bir at sineği musallat eder. Io hiç rahat yüzü görmeden sürekli sinekten kaçar ve nihayet bugünkü Boğaziçi (Bosporus) yani inek yolu vadisinden de geçer. Burada Prometheus’la karşılaşır. Ona tekrar insan formuna döneceği müjdesini verir. Io deniz yoluyla Mısır’a gider ve burada Zeus tarafından tekrar insana çevrilir.

Hera ve Io, Nicolaes Pietersz

Kral Midas ve Gordion Düğümü

MÖ 2000 yıllarında Frigya başkenti Gordion’u babasıyla kuran kişi olarak bilinir. (Gordion bugünkü Yassıhüyük – Polatlı, Ankara) Efsaneye göre Frigler yeni bir lider arayışındadır. Kahin kağnı ile ilk köye giren kişinin kral olacağını söyler. Bu kişi de yoksul bir köylü olan Midas’ın babası Gordios’tur.

Gordios kral ilan edilince arabasını Frig tanrısına Sabazios Tapınağı’na adar. Araba kızılcık dallarıyla tapınağa bağlanır ve düğümü çözecek ilk kişinin de tüm Asya’nın hakimi olacağı söylenir. Büyük İskender Gordion’a gelince düğümü çözmeye çalışır ama hemen başarılı olamaz. Sabırsızlıkla kılıcıyla düğümü parçalar. Gerçekten de İskender Asya’yı tam manasıyla domine etmek üzereyken 33 yaşında zamansız bir şekilde hastalanır ve ölür. Bu da onu Gordion Düğümü’nü çözmedeki sabırsızlığının cezası olarak yorumlanır.

İskender Gordion Düğümü'nü keserken, Jean-Simon Berthelemy

Kral Midas ve Altın Dokunuş

Dionysus bir gün eski hocası satyr Silenus’un kayıp olduğunu farkeder. Yaşlı satyr sürekli şarap içip ortalıkta sarhoş halde boş boş dolaşmaktadır. Satyr, Frigyalılar tarafından bulunur ve kralları Midas’a götürülürler. Midas onu tanır ve ona 10 gün boyunca çok iyi ev sahipliği gösterir. 11. gün Dionysus’a teslim etmek için götürür. Dionysus ondan bir dilekte bulunmasını ister. Kral, dokunduğu her şeyin altına çevrilmesini ister.

İsteği yerine gelir. Midas yeni yeteneğinden büyülenmiş bir haldedir ancak sonunda bir şey yemesi gerektiğinde de dokunduğu her şey altına dönüşmektedir. Anlar ki altına olan açgözlülüğü yüzünden elde ettiği bu yetenek bir hediye değil bir nevi zehirdir.

Başka bir versiyona göre de kızı bahçelerindeki bütün güllerinden altına çevrilmesinden hiç hoşlanmamıştır. Kızını teselli etmek için ona dokunan Midas onu da altına çevirir. Bunun üzerine Midas, Dionysus’a yalvarır. Dionysus da ona ellerinde Pactolus Irmağı’nda yıkmasını söyler. Yeteneği ırmağın suyuyla beraber akıp gider.


Eşek Kulaklı Midas

Midas artık zenginlik ve şatafattan nefret eder. Kırsala yerleşir ve tarlaların ve satyrlerin tanrısı Pan’a tapmaya başlar. Pan, Apollon ile bir müzik yarışmasına girişir. Bu yarışmaya Midas’ın da içinde olduğu bir grup hakemlik yapmak için davet edilir. Pan flütünü çaldığında, onun takipçisi olan Midas müzikten kendisinden geçer. Sonra Apollon lirini çalar. Midas dışında tüm hakemlerin oyuyla yarışmayı Apollon kazanır. Midas yarışmanın adiliyetini sorgular. Apollon ceza olarak onu küçük düşürmek için kulaklarını eşek kulaklarına çevirir.

Daha sonra Midas kulaklarını hep gizler ancak berberi elbette bunu biliyordur. Ona kimseye söylememesini tembih etse de berber dayanamaz ve bir çayırda bir çukur açıp kafasını çukura sokup gerçeği söyler ve çukuru kapatır. O çukurdan daha sonra etrafa kalın bir çimenlik yayılır ve o çimenlik sürekli «Midas’ın eşek kulakları var» diye fısıldar.


Amazonlar ve Hippolyta

Yunan mitolojisinin bir çok kaynağına göre Amazonlar Ares ile Harmonia’nın kızlarıdır. Hayattaki temel dertleri savaşmaktır. Herodot’a göre Terme Çayı’nın (Samsun ile Ordu arasında bir akarsu) etrafında yaşarlardı. En bilinen kraliçeleri Hippolyta’dır. Babası Ares’in verdiği sihirli bir kuşağı vardır. Theseus ile kaçıp, evlenerek Amazonlara ihanet etmiştir.

Echo

Echo bir dağ nymph’idir. Zeus güzel nymphleri ziyaret etmyi çok sever ancak bu durum Hera’yı şüphelendirir. Echo her seferinde Hera durumu anlamasın diye onu uzun konuşmalarla oyalar. Hera en sonunda durumu anlar ve onu sadece karşısındakinin son söylediğini tekrarlayarak konuşabilmesi için lanetler.

Echo ve Narcissus

Narcissus çok yakışıklı bir avcıdır. Onu gören neredeyse tüm kadınlar ona hayran kalıp aşık olurlar. Ancak o kendisini sevenleri küçümser. Sevenlerin bu kayıtsız tavrı, aşıklarının bazılarını kahredip kendilerini öldürmelerine sebebiyet verir. Echo da onu görür görmez aşık olur ve onu takip etmeye başlar. Konuşamadığı için de ona istediklerini söyleyemez.

Narcissus takip edildiğini anlar ve Echo’ya onu yalnız bırakmasını söyler. Nymph buna çok üzülür ve hayatının geri kalanını yalnız geçirir. İntikam tanrıçası Nemesis bu durumu görür ve Narcissus’u cezalandırmaya karar verir. Narcissus bir dereye su içmek için eğildiğinde kendi yansımasını görür ve hayranlıkla ondan gözlerini ayıramaz, narsist olur. Nihayetinde bir nergis çiçeğine dönüşür.

Narcissus, Caravaggio

Daphne

Venüs’ün oğlu Cupid (Eros), Apollon’u kendisinin okçuluk yeteneklerine hakaret etmesi üzerine cezalandırmaya karar verir. Onu altın uçlu bir okla vurur ve Daphne’ye sevdalandırır. Aynı zamanda Daphne’yi de kurşun uçlu okla vurur. Bu ok Daphne’nin Apollon’dan sürekli kaçmasına sebebiyet verir. Apollon sürekli Daphne’yi kovalar ve onu nihayetinde yakalar. Daphne babası nehir tanrısı Peneus’a yalvarır ve babası da onu anında bir defne ağacına çevirir.

Apoolon ve Daphne, Bernini

Orpheus Yer Mozaiği, Palermo

Orpheus

Annesi ve babasının kimler olduğu hakkında birçok farklı anlatı vardır. En çok itibar edilenlerinden birine göre Apollo ve Müz Calliope’nin oğludur. Calliope müzlerin lideri kabul edilir ve epik şiirin müzüdür. Argonautlar’a maceralarında eşlik etmiştir ve Sirenler’den kurtarmıştır. Liri ile yaptığı müziği ile tüm yaşayan varlıkları ve hatta taşları bile kendine hayran bırakabilmektedir. Orpheus Eurydice ile büyük bir aşkla evlenir.
   

Eurydice'nin Ölümü

Orpheus’la düğünlerinin olduğu gün Eurydice bir satyr tarafından saldırıya uğrar. Kaçmak için uğraşırken bir yılan yuvasına düşer ve ayağından aldığı zehirli ısırıkla oracıkta ölür. Cesedini bulan Orpheus o kadar kederli acı bir müzik çalar ki bütün tanrılar bile ağlar.

Tanrılar ona yeraltına seyahat etmesini tavsiye ederler. Müziği Hades ile Persephone’nin de kalbini yumuşatır ve karısını yeryüzüne geri götürmesine bir tek şartla izin verirler. Orpheus önde yürüyecektir, Eurydice onu takip edecektir ama hangi şartla olursa olsun Orpheus arkasını dönüp bakmayacaktır ta ki her ikisi de yeryüzüne varana kadar. Ancak Orpheus yeryüzüne çıkar çıkmaz arkasını dönüp bakar ve karısı sonsuza dek yeraltında hapsolur.


Platon'un Orpheus Yorumu

Platon’un en bilinen eserlerinden biri olan Şölen’de (Symposium) Phaedrus, Socrates ve bazı diğer karakterler Eros üzerine konuşurlar. Phaedrus, Eros’un en eski tanrı olduğunu iddia eder. En onurlu ve insanlara yardımda en güçlü tanrı Eros’tur. Aşkın (ya da sevginin) gücünü anlatır. Bir insan için en utanç verici şeyin sevdiğinin gözünde aşağılık bir hareket yapmak olacağından sevgilinin her türlü cesareti gösterebileceğini söyler. Phaedrus Akhilleus’tan da bu açıdan övgüyle bahseder. Patroclus’un intikamı için savaşta kendini feda etmiştir. 

Ancak Orpheus bir korkaktır. O karısı ile birlikte olmak için hayatını vermek yerine tanrılardan onu dünyaya geri getirmesini istemiştir. Tanrılar da aslında ona sadece bir hayalet göstererek ve kadınlar tarafından katledilmesini sağlayarak onu cezalandırmıştır.


Orpheus'un Ölümü

Orpheus kahrından artık Apollon dışında hiçbir tanrıya tapmamaktadır. Bu durum onun esas tanrısı olan Dionysos takipçisi kadınlar tarafından hoş karşılanmaz. Onu parçalara ayırırlar. Kafası ve liri hala çok güzel şarkılar söylemektedir. Nehre atılan parçaları denize, oradan da Lesbos Adası’na kadar ulaşır. Orada kafası gömülür ve türbesi yapılır. Diğer anlatıya göre Orpheus Dionysos’u takip eder ancak kadınlara artık ilgi duymaz. Bundan hoşlanmayan Trakyalı kadınlar onu parçalara ayırır.

Orpheus'un başının ve lirinin bulunması, J. W. Waterhouse