Yunan Pantheonu
Pantheon, çok tanrılı bir dinde ya da mitolojide tanrıların hepsini kapsayan sisteme verilen isimdir. Yunan Mitolojisi'ndeki pantheon çok geniştir. (Örneğin Notos isminde sadece güney rüzgarlarına hükmeden bir tanrı bile vardır.) Bu yazıda biz 12 Olimposlu tanrıyı incelemeye alacağız. Bu 12 tanrı dışında da çok bilinen ve hikayelerde karşımıza çıkan tanrılar vardır. Bunlara sonraki yazılarda değinilecektir.
Olimposlular
Zeus ve diğer tanrılar, titanları yendikten sonra Olimpos Dağı'nın zirvesine yerleşirler. Bunlara 12 Olimposlu denir.
12 Olimposlu:
1) Zeus
2) Poseidon
3) Hera
4) Demeter
5) Apollon
6) Artemis
7) Afrodit
8) Athena
9) Ares
10) Hermes
11) Hephaestus
12) Hestia
Hades de en büyük tanrılardan biri olmasına rağmen, yeraltında yaşadığı için Olimpos'lu olarak kabul edilmez. Hades ve yeraltını başka bir yazıda anlatacağız.
1) Zeus
2) Poseidon
3) Hera
4) Demeter
5) Apollon
6) Artemis
7) Afrodit
8) Athena
9) Ares
10) Hermes
11) Hephaestus
12) Hestia
Hades de en büyük tanrılardan biri olmasına rağmen, yeraltında yaşadığı için Olimpos'lu olarak kabul edilmez. Hades ve yeraltını başka bir yazıda anlatacağız.
Anlatıların bir kısmında Hestia'nın yerini zamanla Dionysos alır. Dionysos ilginç ve karmaşık bir tanrıdır. Onu da ileriki bir yazıda ele alacağız.
Efsanevi Olimpos Dağı'nın Yunanistan'daki Teselya Bölgesi'nde olduğu kabul edilir. Ayrıca Antalya'da da Olimpos diye bilinen bir dağ daha vardır. Türkçe ismi Tahtalı Dağı'dır.
Yunanistan'daki Olimpos Dağı konumu |
Dağın zirvesi |
Antalya'daki Tahtalı Dağı konumu |
Zeus
Paris Louvre Müzesi'ndeki Zeus Heykeli |
Heykel 1680’de İzmir’deki Simirni (Symirna) antik kentinde bulunmuştur.
- Gökyüzünün ve şimşeklerin tanrısıdır.
- Olimpos’ta Tanrıların Kralı olarak yaşar.
- Roma Mitolojisi'ndeki karşılığı: Jüpiter.
- Kronos ve Rhea’nın oğludur.
- En bilinen kardeşleri: Hades, Hera, Poseidon, Demeter
- Eşi: Hera
- En bilinen çocukları: Aphrodite, Apollon, Ares, Artemis, Athena, Truvalı Helen, Heracles, Hermes, Persephone, Perseus
- Sembolü: Yıldırım
Zeus'un neredeyse tüm mitolojik olaylarda bir rolü vardır.
- Denizlerin, fırtınaların ve depremlerin tanrısıdır.
- Roma mitolojisindeki karşılığı: Neptune
- Cycloplar tarafından yapılan bir tırmığı vardır.
- Odyssesia’da önemli bir rolü vardır. Efsaneyi meydana getiren Kral Odysseus maceraları Poseidon tarafından başlatılmıştır.
- En bilinen eşleri: Demeter, Aphrodite, Medusa.
- En bilinen çocukları: Theseus, Orion, Ageonor, Pegasus
- Atina şehrinin hakimi olma konusunda Athena ile bir mücadeleye girmiştir.
Percy Jackson ile Clash of Titans Filmleri'ndeki Poseidon (üstte) ve Berlin'deki Poseidon Çeşmesi |
Hera
Zeus ve Hera Evliliği
Hera, en başta Zeus’un evleme teklifini reddeder. Zeus heranın hayvanlara karşı hassasiyetini bildiğinden, önce bir fırtına başlatır ve kendisini bir guguk kuşuna çevirerek Hera’nın penceresine konar. Hera hayvana acır ve içeri alır ve onu ısıtmak için göğsüne bastırır. Zeus tekrar normal formuna döner ve Hera ile ilişkiye girer. Hera daha sonra evlenmeyi kabul eder.
Demeter
Hera'nın Louvre'daki heykeli |
- Kadının, evliliğin, ailenin ve doğumun tanrıçasıdır. Kadını ve evliliği korur. Baş tanrıça olarak kabul edilir.
- Zeus’un hem kardeşi hem de eşidir.
- Zeus’a karşı kıskanç ve intikamcı hareketleriyle meşhurdur. (İntikamcılığına İlahi Komedya'da da atıfta bulunulur.)
- Roma’daki karşılığı Juno’dur.
- Sıkça verimliliği sembolize ettiğinden elinde nar ile temsil edilir.
- Zeus’tan en bilinen çocukları: Ares ve Hephaestus
- Hera’nın en önemli maceraları Heracles (Hercules), Leto ve Io ile olanlarıdır.
- Hera ayrıca Ilyada’da da önemli bir karakterdir.
Zeus ve Hera Evliliği
Viyana'dan bir Zeus - Hera heykeli |
Demeter
Demeter'in Roma Ulusal Müzesi'ndeki büstü |
- Tarım’ın, verimliliğin tanrıçasıdır.
- Zeus’un hem kardeşi hem de eşidir. Persephone kızlarıdır.
- Roma’daki karşılığı Ceres’dir.
Apollon ve Artemis'in Doğumu
Doğumuyla ilgili en bilinen efsanelerden biri şöyledir: Leto, Zeus'tan hamile kaldıktan sonra yürüye yürüye Patara’ya gelir ve burada doğum yapar. Burada «Letoon» kenti kurulur. İçerisinde Leto, Apollon ve Artemis tapınakları vardır.
Diğer bir efsaneye göre, Hera, Leto’nun ana karada (terra firma) doğum yapmasını yasaklar. Leto sığınacak bir yer ararken yüzen bir ada bulur ve burada çocuklarını doğurur. Hera aslında doğumu da engellemek istemiştir ancak diğer tanrılar ona çok güzel bir mücevher gerdanlık hediye ederek kandırırlar ve doğumun olmasını sağlarlar.
Apollon
İstanbul Arkeoloji Müzesi'ndeki Apollong Heykeli |
Apollon Yunanistan’dan değil Anadolu’dan çıkma bir tanrıdır. Zaten bu sebepten de Truva savaşında, Truvalıları destekler.
Truva savaşında önemli bir rolü vardır.
Hermes henüz onikinci Olimposlu tanrı değilken, Apollon’a kendisinin onikinci Olimposlu olmak istediğini söyler ve kendi yaptığı liri çalmaya başlar. Apollon lirden çok etkilenir ve Hermes’e kendisine de öğretmesini söyler. Bundan sonra müziğin de tanrısı olmuştur.
İlahi Komedya'da, Dante Apollon'dan, Cennet'in girişinde ilham vermesi için yardım ister.
Antalya Side'deki Apollon Tapınağı kalıntıları |
Artemis
- Avcılık, okçuluk ve Ay tanrıçasıdır.
- Zeus’un ve Leto’nun kızı, Apollon’un ikiz kardeşidir.
- Apollon’dan bir gün önce doğup, doğum esnasında annesine yardım ettiği söylenir. Annesinin çektiği acıyı gördüğü için bakirelik yemini etmiştir. (İlahi Komedya'da, Dante Araf'ın Şehvet Terası'ndayken cinselliğe karşı direncine atıfta bulunulur.) Bu yüzden hiç bir zaman çıplak tasvir edilmemiştir.
- Sembolü geyiktir. Cyclopların yaptığı yayı ve okları vardır.
- Roma’daki karşılığı Diana’dır.
- 2024’te aya ilk kadın indirme projesine Artemis Programı denmektedir.
- Efes’teki Artemis Tapınağı dünyanın antik yedi harikasından birisidir.
Artemis'in Louvre'daki heykeli (solda), Efes Artemis Tapınağı (sağda) |
Artemis ile Orion Hikayesi
Artemis bakire olduğunda bir çok kişinin ilgisini çekmişti ancak sadece Poseidon’un oğlu dev avcı Orion onun kalbini fethedebilmişti. Artemis, Orion’u görür görmez ona aşık olur ve anında bakirelik yemininden vazgeçer. Ancak Apollon kardeşini korumaya kararlıdır. Artemis’i ikna edemediği için Orion’u öldürmeye karar verir. Bir gün Orion denizde yüzüyordur ancak kıyıdan çok uzaklaştığı için bir nokta kadar gözükmektedir. Apollon, Artemis’e okuyla o noktayı vurabilir mi diye sorar. Artemis de hemen okunu çıkartıp, hedefi vurur, Orion oracıkta ölür. Gerçeği öğrenince üzüntüsünden kahrolur ve sevgilisini alıp gökyüzünün en parlak yıldızı yapar (aslında takım yıldızı), bir nevi cennete yerleştirir.
Avcı Takımyıldızı |
Diğer bir versiyona göre Gaia Orion’u öldürtmek için Scorpion’u gönderir çünkü Orion onu hiç bir hayvanın yenemeyeceğini iddia etmektedir. Scorpion, Orion’u öldürür ve Zeus ikisini de onurlandırmak için gökyüzüne yerleştirir. Orion (Avcı Takımyıldızı) ve Scorpion (Akrep Takımyıldızı), gökyüzündeki konumları itibariyle birbirlerine zıt yönlerde bulunurlar. Biri doğarken biri batmaktadır. Bu sayede onların birbirleriyle savaşmasının engellendiğine inanılır.
Callisto
Kutsal Bir Geyiği Öldürmek
Kral Agamemnon kutsal bir geyiği öldürür ve Artemis’ten daha iyi avcı olmakla övünür. Kutsal geyik Artemis için çok önemlidir. Truva savaşı için tam da yelken almak üzere olan Agamemnon liderliğindeki Yunan ordusunu filosunun bulunduğu yerde rüzgarları durdurur. Kral Agamemnon’a ancak kızı Iphigenia’yı feda ederse Artemis’in öfkesinin durulacağı tavsiyesi verilir. Kral kızını Achilleus ile evlendirmek bahanesiyle çağırır ve öldürtür. Ancak bu şekilde Truva’ya yelken açabilirler.
Bu hikayeden esinlenilen güzel bir film vardır: Killing of a Sacred Deer.
Aphrodite
- Aşk, güzellik, tutku ve cinsellik tanrıçasıdır.
- Theogony’ye göre Uranus’un hayalarının denize düşüp köpüğe dönüşmesinden meydana gelmiştir. Homeros’a göre ise Zeus’un kızıdır.
- Roma’daki karşılığı Venus’dür.
- Hephaesteus ile evlidir ancak ona sadık kalmamıştır. Ares ile de sevgili olmuştur.
- Truva savaşının çıkmasında Hera ve Athena ile giriştiği güzellik yarışmasının büyük önemi vardır.
- Genelde maceralarında ona Eros da eşlik eder.
Hermitage Müzesi'ndeki Adonis'in Öldürülüşü Heykeli |
Zeus duruma el koyar ve yılın üçte birinde Persephone’un yanında, üçte birinde Aphrodite’nin yanında geri kalan kısmında da kiminle isterse onunla geçirmesine karar verir. Adonis kalan zaman için Aphrodite’i seçer.
Bir gün bir yaban domuzu tarafından öldürülür. Domuzu gönderen bir versiyona göre Aphrodite’i kıskanan Ares, bir versiyona göre başka bir husumeti olan Artemis’tir (Hippolytus vakası).
Aphrodite ve Lemnos'lu Kadınlar
Aphrodite, Artemis ve Hippolytus
Hippolytus, Thesesus’un oğludur ve sadece Artemis’e tapmaktadır. Bakir bir hayat geçirmeye karar vermiştir. Aphrodite kendisinin tanrıça olarak kabul edilmemesine öfkelenir ve kendi öz annesini ona aşık eder. Hippolytus annesini reddeder doğal olarak. Annesi kahrından intihar eder ama intihar notunda Hippolytus’un ona tecavüz etmeye kalktığını söyler. Thesesus buna çok öfkelenir ve Poseidon’a oğlunu öldürmesi için dua eder. Poseidon vahşi bir boğa gönderir ve bu boğa Hippolytus’un at arabasını parçalayıp kanlı bir şekilde onun ölmesine sebep olur. Bu sebepten Artemis, Aphrodite’e büyük kin besler.
Athena
Louvre Müzesi'ndeki Athena Heykeli |
- Bilgelik, elişi, savaş ve barış tanrıçasıdır. Savaş ile ilişkisi, fiziksel mücadele değil, strateji manasındadır.
- Babası Zeus, annesi Metis’tir. (Doğumu bir önceki yazıda anlatılmıştı)
- Roma’daki karşılığı Minerva’dır.
- Adını verdiği Atina şehrinin koruyucu tanrıçasıdır.
- Atina’daki Acropolis (dini anlamı da olan, bir tepe üstünde inşa edilmiş Yunan kalesi) ve Partheon (Atina Acropolisi’ndeki Athena Tapınağı) ona atfedilmiştir.
- Genellikle miğfer ve mızrakla temsil edilir.
- Zeytin ağacı önemli sembollerinden biridir.
- Truva savaşının çıkmasında Hera ve Aphrodite ile giriştiği güzellik yarışmasının büyük önemi vardır.
Atina'nın Athena'sı
Athena, Atina’nın baş tanrıçası olmak için Poseidon ile bir mücadeleye girer. Her ikisi de Atinalılar’a birer hediye verecektir. Hangi hediye kral tarafından daha çok beğenilirse, onu gönderen Atina’nın başına geçecektir.
Poseidon tırmığıyla vurarak bir su kaynağı oluşturur ancak su deniz suyudur, tuzludur. (Diğer bir versiyona göre ilk atı verir.)
Athena zeytin ağacını verir. Zeyting ağacı hem odun, hem yağ de hem de besin verir. Bu hediye daha makbul olarak kabul görür ve Athena Atina’nın baş tanrıçası olur.
Athena'nın Kahramanlara Yardımları
Athena, Medusa’yı öldürme görevi için de Perseus’a yardım eder. Medusa’ya doğrudan bakmaması için ayna gibi kullanabileceği ona cilalı bir bronz kalkan verir.
Athena, Heracles’e bir çok macerasında yardım eder.
Odysseus’un Truva’dan evine olan seyahatinde de ona çok defa yardım eder. Bu yardımlar genelde kafasına bazı fikirleri aşılamak şeklinde olur.
Athena ve Medusa
Clash of Titans Filmi'ndeki Medusa (solda) ve Percy Jackson Filmi'ndeki Uma Thurman tarafından canlandırılan Medusa |
İlahi Komedya’da, İntikam’ın kişileştirilmiş hali olan üç tanrıça, Cehennem’de Medusa’nın kafasıyla Dante’yi tehdit ederler.
Athena ve Arachne
Arachne, Athena’nın becerikli bir dokuma / örgü öğrencisidir. O kadar güzel şeyler örer ki, Athena’dan daha iyi olduğunu iddia etmeye başlar. Bunun üzerine Athena öncelikle ona yaşlı bir kadın olarak görünerek, onu tanrıları kızdırmaması konusunda uyarır ancak Arachne kadınla alay eder ve bir yarışma yapılmasını diler. Athena, Atina’nın başkanlığı için yaptığı yarışmayı anlatan bir kilim örer. Bu eser de 12 Olimposlu tanrıyı ve onlara karşı koyanların nasıl helak edildiklerini de resmeder. Arachne’nin eseri ise tanrıların sadakatsizlikleri üzerinedir. Athena, Arachne’nin kiliminin kusursuz olduğunu kabul eder ama seçtiği konunun saldırganlğından dolayı da çok sinirlenir ve kilimi ve dokuma tezgahını parçalayıp, asasıyla suratına vurur. Arachne kahrından kendini asar. Athena daha sonra üzülür ve onu örümcek olarak dünyaya geri getirir.
Arachne, İlahi Komedya'da kibrin sembolü olarak Araf'ta yere resmedilmiştir.
Ares
- Savaş tanrısıdır.
- Babası Zeus, annesi Hera’dır.
- Roma’daki karşılığı Mars’tır.
- Kızkardeşi Athena’nın aksine fiziksel savaşı, pür vahşeti temsil eder.
- Zeus ondan en nefret ettiğim tanrı diye bahseder. Yunanlar da onun hakkında karışık duygular içindedir.
- Truva Savaşı’nda Truvalıların yanında yer almıştır.
- En bilinen eşi Aphrodite’dir.
- En bilinen çocukları Harmonia ve Amazonlardır.
Wraith of the Titans Filmi'ndeki Ares |
Ares ve Aphrodite İlişkisi
Hermes
- Sınırların tanrısıdır. Yaşam ve ölüm dünyaları arasında serbestçe seyahat edebilir. Ölenlere, ölüler ülkesine gitmeleri için kılavuzluk eder (psychopomp).
- Aynı zamanda yolların, atletlerin, hırsızların ve çobanların da tanrısıdır. İlahi ulaktır.
- Babası Zeus, annesi Maia’dır. Maia, Atlas’ın kızıdır.
- Sembolü Caduceus ve kanatlı miğferdir.
- Roma’daki karşılığı Mercury’dir.
- En bilinen eşi Aphrodite’dir.
- En bilinen çocukları Pan ve Hermaphroditus’tur.
Hermes kanatlı sandaletleriyle bilinir. Percy Jackson Filmi'ndeki Hermes (altta) |
Hermes'in Asası Cadeceus
Hermes’in altın asasının adı Cadeceus’tur. Ateş çıkarabilir. Anlaşmazlıkları uzlaştırma gücüne sahiptir. Hermes asayı denemek için birbirine öfkeyle tıslayan iki yılanın arasına sokmuştur. Yılanlar sakinleşip, asanın etrafına dolanmış ve öylece de kalmışlardır. Aynı zamanda tıp ve eczacılığın da sembolü haline gelmiştir. Yılanın da, ağacın (asa) da hem yer üstünde, hem de yeraltında yaşayabildiğinden iki alemle de bağlantılı olduğuna inanılmıştır.
Cadeceus'un kullanıldığı bazı kurum amblemleri |
Hermes ve Aphrodite'nin Çocuğu Hermaphroditus
Hermes'in Oğlu Pan
Pan'ın Labirenti Filmi'ndeki Pan (solda) ve bir pan flüt |
Hephaesteus
Louvre Müzesi'ndeki Hephaesteus Heykeli |
- Demircilik, nalbantlık, marangozluk ve volkanların tanrısıdır.
- Roma’daki karşılığı Vulcan’dır.
- Çoğu kaynağa göre babası yoktur. Hera, Zeus’un Metis’le ilişkiye girmesi ve Athena’yı doğurmasına tepki olarak Hephaestus’u kendi kendine doğurmuştur ancak Hephaestus çok çirkin bir tanrıdır.
- Olympos’ta kendi tav ocağı vardır. Genel de çekiç ve örs ile simgelenir.
- Bir çok tanrının ve kahramanın silahını ve zırhını yapmıştır. Daha sonra Cycloplar ile işbirliği de yapmıştır.
- Hephestesu’un ayağı topaldır. Bunun farklı açıklamaları vardır. En kabul görenine göre Hephaestus doğuştan topaldır ve Hera ondan utandığı için Olympos’tan aşağıya atmıştır. Ve Limni (Lemnos) Adası’na düşmüştür.
Hephaesteus'un Olimpos'a Geri Dönüşü
Wraith of the Titans Filmi'ndeki Hephaesteus |
- Hephaestus annesinden öc almak için sihirli bir altın taht yapar ve annesine gönderir. Annesi Hera tahtı beğenir ve ona oturur. Ancak tahttan geri kalkamaz.
- Diğer tanrılar ona annesini kurtarması için yalvarır fakat o «benim annem yok» der.
- Dionysus (şarap tanrısı), onu sarhoş edip uyutur ve Olympos’a çıkarır.
- Annesini affeder ve kurtarır ve tekrar bir Olympos’lu olmuş olur.
Hestia
- Cronus ve Rhea’nın en büyük çocuğudur. Cronus tarafından ilk yutulan, daha sonra Zeus tarafından son kurtarılandır.
- Tanrısal varlıkların en kibarı olarak bilinir.
- Ev’de yemeği pişiren ocak ateşinin tanrıçasıdır.
- Olympos’tan hiç ayrılmamış, dünyayı dolaşmamıştır.
- Bakirelik yemini etmiştir. Roma döneminde onun hizmetindeki rahibelere de Vesta Bakireleri denmektedir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder