Bu bölümde sadece Güneş hakkında biraz fikir sahibi olmaya çalıştık. Diğer astronomik cisimlerden çok az bahsettik. Sadece bir cismi anlamak bile oldukça zor oldu.
7 Nisan 2019 Pazar
20 Mart 2019 Çarşamba
Platon - 3
Bu bölümde Platon'un İdeal Devlet ve Sanat anlayışı anlatılmaya çalışılmıştır.
--- ---
Yönetme konusunda hükümdarları en isteksiz olan devletler her zaman en iyisidir ve en sessiz biçimde yönetilir; buna en hevesli olanların devleti ise en kötüsüdür.
İdeal Devlet
Platon'un siyaset felsefesi ilginç bir şekilde ruh ile devletin otoritesi arasında bir benzerlik üzerine kuruludur. Bu sonuca nasıl varıldığı ilk başta anlaşılmaz hatta biraz saçma da gelebilir. Ruh en temel gerçeklik olduğuna göre, tüm toplumsal olgular ruhların görünüşü ya da gölgeleridir. Devlet ise elle tutulur gözle görülür bir madde ya da toprak parçası değil içindeki insanlardan oluşan bir birlikteliktir. Bütün kurumlar insanların ruhunun dışavurumundan ibarettir.
4 Şubat 2019 Pazartesi
Platon - 2
Bu kısımda Platon'un varlık, ruh ve erdem anlayışları açıklanmaya çalışılmıştır. Siyaset ve sanat anlayışı bir sonraki kısımda verilecektir.
Platon'un varlık, ruh ve erdem anlayışlarının birbirlerinden çok ayrı olmadığını bu yazıda görebileceksiniz.
Varlık Anlayışı
Platon geliştirmiş olduğu idealar fikri, varlık anlayışının temelidir. Gördüğümüz her şey, ideaların kopyası, görüntüsü ya da gölgesidir. Burada sıkça verilen örnek dairedir. Dünyada değişik ebatlarda / özelliklerde dairelerden bahsedebiliriz ancak bunların hepsi ideal dairenin sadece bir kopyasıdır. Dünyadaki daireler hiç bir zaman kusursuz olamaz. Çok yakından baktığımızda ufak tefek pürüzleri vardır ya da eğrilikleri sabit açıda değildir vb. Unutmamalıyız ki o zamana kadar maddenin varlığını gerçek kabul eden doğa filozoflarından sonra bu Yunan felsefesi için büyük bir farklılıktır.
Platon'un varlık, ruh ve erdem anlayışlarının birbirlerinden çok ayrı olmadığını bu yazıda görebileceksiniz.
Varlık Anlayışı
Platon geliştirmiş olduğu idealar fikri, varlık anlayışının temelidir. Gördüğümüz her şey, ideaların kopyası, görüntüsü ya da gölgesidir. Burada sıkça verilen örnek dairedir. Dünyada değişik ebatlarda / özelliklerde dairelerden bahsedebiliriz ancak bunların hepsi ideal dairenin sadece bir kopyasıdır. Dünyadaki daireler hiç bir zaman kusursuz olamaz. Çok yakından baktığımızda ufak tefek pürüzleri vardır ya da eğrilikleri sabit açıda değildir vb. Unutmamalıyız ki o zamana kadar maddenin varlığını gerçek kabul eden doğa filozoflarından sonra bu Yunan felsefesi için büyük bir farklılıktır.
26 Kasım 2018 Pazartesi
Platon - 1
Avrupa felsefi geleneğinin en şaşmaz özelliği, Platon'a dair bir dizi dipnottan oluşmasıdır.
(The safest general characterization of the European philosophical tradition is that it consists of a series of footnotes to Plato.)
Alfred North Whitehead
Sistematik Felsefe için önsöz
Helenistik felsefede, Platon ve Aristoteles dönemleri sistematik felsefe dönemi olarak adlandırılır. Sistematik tabirinin kullanılmasının sebebi, Platon'un ve Aristoteles'in spekülasyona başlamadan önce epistemoloji ile uğraşmalarıdır. Yani önce bilgiyi ele alırlar. Örneğin Platon kendinden önce gelen filozofların doğa ve insan hakkındaki görüşlerininden etkilenmiş ve kendi özgün sistemi ile sentezlemiştir. Bu dönemde Platon Akademi'yi, Aristoteles ise Lise'yi kurmuş, araştırmalar yapıp, eserler vermişlerdir.
(The safest general characterization of the European philosophical tradition is that it consists of a series of footnotes to Plato.)
Alfred North Whitehead
Sistematik Felsefe için önsöz
Helenistik felsefede, Platon ve Aristoteles dönemleri sistematik felsefe dönemi olarak adlandırılır. Sistematik tabirinin kullanılmasının sebebi, Platon'un ve Aristoteles'in spekülasyona başlamadan önce epistemoloji ile uğraşmalarıdır. Yani önce bilgiyi ele alırlar. Örneğin Platon kendinden önce gelen filozofların doğa ve insan hakkındaki görüşlerininden etkilenmiş ve kendi özgün sistemi ile sentezlemiştir. Bu dönemde Platon Akademi'yi, Aristoteles ise Lise'yi kurmuş, araştırmalar yapıp, eserler vermişlerdir.
1 Aralık 2017 Cuma
Sokrates'in Duruşması (Felsefe-020)
Sokrates, Atina devletinin gençlerinin ahlakını bozmak ve dinsizlikle suçlanıp mahkemeye çıkarılıp hüküm giymiş ve idam edilmiştir. Sokrates’in savunması ve son günü hakkındaki bilgileri Platon’dan ve Ksenophon’dan öğrenebiliyoruz.
Suçlamayı yapanlar Şair Meletos ile Anytos adlı bir derici ve Lykon adli bir hatiptir. Atina’nın mağlubiyeti ile sonuçlanan Peleponnes savaşındandan sonra Sparta yanlısı oligarşik Otuzlar Hükümeti başa geçer. Bu hükümette Sokrates’in öğrencisi Kritias da vardır. Bu hükümet kısa sürede demokrasi yanlısı 1500 yurttaşı ölüme göndermesi sonucu Atinalılar ayaklanır. İşte Sokrates’e yapılan bu suçlama, demokrasi yanlılarını tekrar başa geçmesinden sonra yapılmıştır.
Atina halkı daha önce de Anaksagoras ile Protagoras’ı dinsizlikle suçlamıştı. Ancak bu sefer ülke veba salgını, Peleppones savaşının ağır faturası ve iç savaşın ardından çok karışık bir durumdadır.
Sokrates’e yöneltilen bu suçlama da ilk kez gerçekleşmiyordur. Ünlü komedi ve hiciv yazarı Aristophanes, 24 yıl önce, Bulutlar adlı oyununda Sokrates’e onu gülünçleştirerek benzer suçlamayı yapmıştır.
Sokrates’e göre suçlamanın en önemli nedeni, kendisinin yapmış olduğu felsefenin rahatsız edici olmasıdır. Felsefe demek erdem, ahlak, siyaset ve din üzerine konuşmak demektir. İnsanın birinci görevi «kendisini bilmesi»’dir. Oysa insan kendisi hakkında neredeyse hiçbir şey bilmemektedir.
Delphoi Kahini, Sokrates için insanların el bilgesi derken, onun diğerlerinden daha fazla şey bildiğini kastetmemektedir. Sokrates, en azından bu bilgisizliğin farkındadır. Sokrates, sokakta Atina’nın önde gelenleri de dahil olmak üzere karşılaştığı herkesi sorguya çeker ve onların bilgisizliklerini gün yüzüne çıkarır. Bu başlı başına Sokrates’ten nefret etmeleri için yeterli bir sebeptir.
«Araştırılmayan, soruşturulmayan bir hayat yaşanmaya değmez.»
Sokrates’in bu meşhur cümlesi, onun neden her şeyi sorguladığını açıklar. İnsanlar rahatsız olacaktır, ondan nefret edeceklerdir ama bu tututmundan vazgeçemez. İçindeki Daimon, ona bunu söylemektedir. O Atina’nın başına musallat olan bir at sineğidir.
Sokrates tanrıtanımaz olduğu yönündeki suçlamaya, savunmasında itiraz edecektir. Tanrıtaımaz değildir çünkü dinsel ayinlere katılmakta, eylemleri yerine getirmektedir. Yalan söylememkte, dürüst yaşamaktadır.
Gençlerin ahlakını bozduğu da doğru değildir. Para karşılığında ders vermemektedir. Aslında onlara zaten ders vermemektedir. Ayrım yapmaksızın, kim isterse onunla sohbet etmektedir. O vergisini ödeyen, askerde birçok muhabereye katılmış iyi bir yurttaştır.
Sokrates’in idam edilmesinin arkada kalmış daha gerçek nedenleri var mıydı? Politik bir nedenle mi idam edilmişti? Sokrates’in demokrasi yanlısı olmadığı bilinen bir gerçektir. Atina demokrasisindeki birçok işleyişi açıkca eleştirmiştir. Demokrasinin bir tür tiranlık olduğunu bile söylemiştir.
Sokrates’in bu görüşleri, demokrasiden bir çok imtiyaz elde eden kısımlar tarafından hoş karşılanamazdı. Ayrıca Sokrates’in öğrencileri olan Alkibiades ve Kritias gibi aristokrasiden gelen kişilerin Atina’ya vermiş olduğu büyük zarar Sokrates’e duyulan nefreti kömrüklemiştir. Kritias’ın neden sevilmediğini yukarıda açıklamıştık. Alkibiades ise büyük vaatlerle Atinalıları Sicilya seferine sürüklemiş ancak büyük bir hezimete uğramıştır. Görevden alınacağı sırada da düşmanın tarafına geçmiştir.
Peki biz bugünden baktığımızda bu suçlamalara hak verebilir miyiz? Bu sorunun cevabı kolay değildir elbette.
Öncelikle tanrıtanımazlığıyla başlayalım. Sokrates’in bir tanrıtanımaz olmadığı muhakkaktır. Tam tersine en derin dindar bir zihniyettedir. Ancak Atina’nın geleneksel tamrıları hakkındaki geleneksel anlayışa inandığı pek söylenemez. Ayinlere katılsa ve eleştirel bir dil kullanmasa da, bir değer vermemekteydi. Euthyphron diyaloğunda şairlerin ve sanatçıların tanrılar için anlattığı hikayelere masal demektedir. Bu itirazını çok vurgulu şekilde dile getirmemesinin sebebi korkması değil, esas derdinin o olmamasıdır.
Sokrates’in esas yol göstericisi olan daimon ise geleneksel Yunan din anlayışına pek de uygun değildir. Felsefe tarihçilerinin bir kısmı daimonu Kant’ın vicdanına benzetmiştir. Yani daimon dinselden ziyade işlevseldir.
Ayrıca Sokrates’in tek tanrı mı yok geleneksel olarak çok tanrı mı takip ettiği belirsizdir. Bazen tek tanrıdan bahsetse de, bazen de «tanrılar» kelimesini kullanmaktaydı. Büyük ihtimalle evrenin düzenleyicisi tek tanrıya inanmakta ancak biçimsel olarak, alışagelmiş olasan tanrılar kelimesini alışagelmiş şekilde kullanmaktaydı.
Bütün bunlar göz önüne alındığında, gelenksel bir Atinalı’nın Sokrates’e tanrıtanımaz demesi de çok garip karşılanmayabilir.
Ahlak bozma konusunda da benzer bir durum vardır. Sokrates şüphe yoktur ki bir ahlak filozofudur ancak onun ahlak anlayışı geleneksel, dine bağlı ahlak anlayışından farklıdır. Onun ahlakı entellektüel bir ahlaktır. Bilgiyi temel alır. Ancak geleneksel Yunan ahlakında herhangi bir bilgiye dayalı temel yoktur.
Nihayetinde, eski ahlakı tanımayarak yeni bir ahlak araması mevcut ahlakın yıkımı olarak ele alınabilecektir ve bu açıdan suçlamalar yerine oturacaktır. Gençlerin mevcut değerleri sorgulamasını sağlamakta ve böylelikle şu anda ahlaklı kabul edilenden uzaklaşmasına, bir nevi ahlaksızlaşmalarına sebebiyet vermiştir.
Sokrates gibi bir dindarın ve ahlakçının, tanrıtanımazlık ve ahlak bozuculuktan idam edilmesi de tarihte bir ironi olarak yerini almıştır.
Hüküm giydikten sonra sürgün edilmek Sokrates'in seçeneklerinden biriydi ancak o avukat dahi kabul etmeyerek 501 jüri üyesi önünde kendisini savunmayi tercih etti. Sokrates kendisine yapılan suçlamalara meydan okudu. Tek sebebin politik olduğunu söyledi. 221'e karşı 280 oyla suçlu bulundu.
Savcı ölüm cezası önerdi. Dilini tutup sürgüne gönderilmek seçeneğini hiç düşünmedi bile Sokrates. Bu şekilde vazgeçmek, felsefeyi bırakmak mahkeme ile hemfikir olmak anlamına gelecekti.
Platon'un Kriton diyaloğuna göre Kriton Sokrates'i kaçmaya ikna etmek için çok uğraşır ancak Sokrates'i ikna edemez. Kriton'un ikna etmek için öne sürdüğü bazı tezlere karşı "Yanlış daima yanlıştır." der. Gardiyan'ın getirdiği bir fincan baldıran zehirini içerek hayata veda eder.
Burada önemli bir nokta vardır. Büyük ihtimalle kimsenin Sokrates'i idam etmek gibi bir niyeti yoktu. Atina'nın iktidarındakiler bu ihtiyarı susturmak istiyorlardı. Bu sebepten de ona kurmaca suçlamalarda bulundular. Onun mahkemeye çıkınca hayatını kurtarmak için af dileyeceğini beklediler. Fakat o görüşlerine sadık kalarak suçlu bulunmayı kaçınılmaz hale geldi. Bu durumda bile kendisi bir ceza önerisinde bulunabilirdi ancak bu da kendisini suçlayanlara hak vermek olacaktı. Bu kendisinin fikirsel olarak idam edilmesi anlamına gelecekti. Hapishaneden kaçma imkanı yakaladığında da mahkemedeki tavrın aynısını takınıp kaçmayı reddetti.
Suçlamayı yapanlar Şair Meletos ile Anytos adlı bir derici ve Lykon adli bir hatiptir. Atina’nın mağlubiyeti ile sonuçlanan Peleponnes savaşındandan sonra Sparta yanlısı oligarşik Otuzlar Hükümeti başa geçer. Bu hükümette Sokrates’in öğrencisi Kritias da vardır. Bu hükümet kısa sürede demokrasi yanlısı 1500 yurttaşı ölüme göndermesi sonucu Atinalılar ayaklanır. İşte Sokrates’e yapılan bu suçlama, demokrasi yanlılarını tekrar başa geçmesinden sonra yapılmıştır.
Atina halkı daha önce de Anaksagoras ile Protagoras’ı dinsizlikle suçlamıştı. Ancak bu sefer ülke veba salgını, Peleppones savaşının ağır faturası ve iç savaşın ardından çok karışık bir durumdadır.
Sokrates’e yöneltilen bu suçlama da ilk kez gerçekleşmiyordur. Ünlü komedi ve hiciv yazarı Aristophanes, 24 yıl önce, Bulutlar adlı oyununda Sokrates’e onu gülünçleştirerek benzer suçlamayı yapmıştır.
Sokrates’e göre suçlamanın en önemli nedeni, kendisinin yapmış olduğu felsefenin rahatsız edici olmasıdır. Felsefe demek erdem, ahlak, siyaset ve din üzerine konuşmak demektir. İnsanın birinci görevi «kendisini bilmesi»’dir. Oysa insan kendisi hakkında neredeyse hiçbir şey bilmemektedir.
Delphoi Kahini, Sokrates için insanların el bilgesi derken, onun diğerlerinden daha fazla şey bildiğini kastetmemektedir. Sokrates, en azından bu bilgisizliğin farkındadır. Sokrates, sokakta Atina’nın önde gelenleri de dahil olmak üzere karşılaştığı herkesi sorguya çeker ve onların bilgisizliklerini gün yüzüne çıkarır. Bu başlı başına Sokrates’ten nefret etmeleri için yeterli bir sebeptir.
«Araştırılmayan, soruşturulmayan bir hayat yaşanmaya değmez.»
Sokrates’in bu meşhur cümlesi, onun neden her şeyi sorguladığını açıklar. İnsanlar rahatsız olacaktır, ondan nefret edeceklerdir ama bu tututmundan vazgeçemez. İçindeki Daimon, ona bunu söylemektedir. O Atina’nın başına musallat olan bir at sineğidir.
Sokrates tanrıtanımaz olduğu yönündeki suçlamaya, savunmasında itiraz edecektir. Tanrıtaımaz değildir çünkü dinsel ayinlere katılmakta, eylemleri yerine getirmektedir. Yalan söylememkte, dürüst yaşamaktadır.
Gençlerin ahlakını bozduğu da doğru değildir. Para karşılığında ders vermemektedir. Aslında onlara zaten ders vermemektedir. Ayrım yapmaksızın, kim isterse onunla sohbet etmektedir. O vergisini ödeyen, askerde birçok muhabereye katılmış iyi bir yurttaştır.
Sokrates’in idam edilmesinin arkada kalmış daha gerçek nedenleri var mıydı? Politik bir nedenle mi idam edilmişti? Sokrates’in demokrasi yanlısı olmadığı bilinen bir gerçektir. Atina demokrasisindeki birçok işleyişi açıkca eleştirmiştir. Demokrasinin bir tür tiranlık olduğunu bile söylemiştir.
Sokrates’in bu görüşleri, demokrasiden bir çok imtiyaz elde eden kısımlar tarafından hoş karşılanamazdı. Ayrıca Sokrates’in öğrencileri olan Alkibiades ve Kritias gibi aristokrasiden gelen kişilerin Atina’ya vermiş olduğu büyük zarar Sokrates’e duyulan nefreti kömrüklemiştir. Kritias’ın neden sevilmediğini yukarıda açıklamıştık. Alkibiades ise büyük vaatlerle Atinalıları Sicilya seferine sürüklemiş ancak büyük bir hezimete uğramıştır. Görevden alınacağı sırada da düşmanın tarafına geçmiştir.
Peki biz bugünden baktığımızda bu suçlamalara hak verebilir miyiz? Bu sorunun cevabı kolay değildir elbette.
Öncelikle tanrıtanımazlığıyla başlayalım. Sokrates’in bir tanrıtanımaz olmadığı muhakkaktır. Tam tersine en derin dindar bir zihniyettedir. Ancak Atina’nın geleneksel tamrıları hakkındaki geleneksel anlayışa inandığı pek söylenemez. Ayinlere katılsa ve eleştirel bir dil kullanmasa da, bir değer vermemekteydi. Euthyphron diyaloğunda şairlerin ve sanatçıların tanrılar için anlattığı hikayelere masal demektedir. Bu itirazını çok vurgulu şekilde dile getirmemesinin sebebi korkması değil, esas derdinin o olmamasıdır.
Sokrates’in esas yol göstericisi olan daimon ise geleneksel Yunan din anlayışına pek de uygun değildir. Felsefe tarihçilerinin bir kısmı daimonu Kant’ın vicdanına benzetmiştir. Yani daimon dinselden ziyade işlevseldir.
Ayrıca Sokrates’in tek tanrı mı yok geleneksel olarak çok tanrı mı takip ettiği belirsizdir. Bazen tek tanrıdan bahsetse de, bazen de «tanrılar» kelimesini kullanmaktaydı. Büyük ihtimalle evrenin düzenleyicisi tek tanrıya inanmakta ancak biçimsel olarak, alışagelmiş olasan tanrılar kelimesini alışagelmiş şekilde kullanmaktaydı.
Bütün bunlar göz önüne alındığında, gelenksel bir Atinalı’nın Sokrates’e tanrıtanımaz demesi de çok garip karşılanmayabilir.
Ahlak bozma konusunda da benzer bir durum vardır. Sokrates şüphe yoktur ki bir ahlak filozofudur ancak onun ahlak anlayışı geleneksel, dine bağlı ahlak anlayışından farklıdır. Onun ahlakı entellektüel bir ahlaktır. Bilgiyi temel alır. Ancak geleneksel Yunan ahlakında herhangi bir bilgiye dayalı temel yoktur.
Nihayetinde, eski ahlakı tanımayarak yeni bir ahlak araması mevcut ahlakın yıkımı olarak ele alınabilecektir ve bu açıdan suçlamalar yerine oturacaktır. Gençlerin mevcut değerleri sorgulamasını sağlamakta ve böylelikle şu anda ahlaklı kabul edilenden uzaklaşmasına, bir nevi ahlaksızlaşmalarına sebebiyet vermiştir.
Sokrates gibi bir dindarın ve ahlakçının, tanrıtanımazlık ve ahlak bozuculuktan idam edilmesi de tarihte bir ironi olarak yerini almıştır.
Hüküm giydikten sonra sürgün edilmek Sokrates'in seçeneklerinden biriydi ancak o avukat dahi kabul etmeyerek 501 jüri üyesi önünde kendisini savunmayi tercih etti. Sokrates kendisine yapılan suçlamalara meydan okudu. Tek sebebin politik olduğunu söyledi. 221'e karşı 280 oyla suçlu bulundu.
Savcı ölüm cezası önerdi. Dilini tutup sürgüne gönderilmek seçeneğini hiç düşünmedi bile Sokrates. Bu şekilde vazgeçmek, felsefeyi bırakmak mahkeme ile hemfikir olmak anlamına gelecekti.
Platon'un Kriton diyaloğuna göre Kriton Sokrates'i kaçmaya ikna etmek için çok uğraşır ancak Sokrates'i ikna edemez. Kriton'un ikna etmek için öne sürdüğü bazı tezlere karşı "Yanlış daima yanlıştır." der. Gardiyan'ın getirdiği bir fincan baldıran zehirini içerek hayata veda eder.
Burada önemli bir nokta vardır. Büyük ihtimalle kimsenin Sokrates'i idam etmek gibi bir niyeti yoktu. Atina'nın iktidarındakiler bu ihtiyarı susturmak istiyorlardı. Bu sebepten de ona kurmaca suçlamalarda bulundular. Onun mahkemeye çıkınca hayatını kurtarmak için af dileyeceğini beklediler. Fakat o görüşlerine sadık kalarak suçlu bulunmayı kaçınılmaz hale geldi. Bu durumda bile kendisi bir ceza önerisinde bulunabilirdi ancak bu da kendisini suçlayanlara hak vermek olacaktı. Bu kendisinin fikirsel olarak idam edilmesi anlamına gelecekti. Hapishaneden kaçma imkanı yakaladığında da mahkemedeki tavrın aynısını takınıp kaçmayı reddetti.
Kaydol:
Kayıtlar (Atom)